Personside - 371

Fra Lars Kindem: Vossaboki:

Tuft 37-39. Gnr. 255, bruk 8. Skyld 3 øre. Eirik Monsson Gavle frå Vossastrondi (Sluttare-Eirik) var sluttar ved fengslet som stod på tuft 40. Han var f. ikr. 1786, g. 1834 m. Ingebjørg Brynjulvsdr. og døydde 1851. Enkja hans (Sluttare-Ingebjørg) feste i 1855 tuftene 38 og 39 og bygde tohøgda hus der. Under byggjingi laut ho saga noko av timberet, for huset stakk for langt ut i gata, er det fortalt. Ho Ingebjørg døydde 1872. Fyrr stod der ei liti bu, som Kolbein Vangen åtte. Han døydde 1856. Eirik og Ingebjørg hadde sonen Nils, f. 1840, som fekk eigedomen i 1861. Mikkjel O. Eimstad hadde krambu der ei tid med manufaktur- og kolonialvaror. Nils fekk gard på Indre Ringheim i 1868 og selde eigedomen på Vangen i 1873 til sakførar Max Skagen. Ved makebyte med Åmund Fjose i 1884 fekk Skagen tufti 37, som låg inn til eigedomen hans, bygde bakeri på nordsida av bustadhuset og dreiv bakarforretning. Uppå bakeriet bygde han fotograf-atelier. Skagen var sorenskrivarfullmektig hjå far sin, deretter konstituert sorenskrivar eit par år etter at faren var død i 1876, og seinare sakførar. Frå 1875 var han postopnar fleire år. Frua var fotograf. Skagen var f. 1837, g. m. Johanna Bergström frå Sverike og døydde 1903. Dei hadde 4 born: Alf, Aksel, Hildegard og Einy.

Fra ”Dag og Tid”:

Foto til heider og spott

Av Ottar Fyllingsnes,  17.02.07

Dei var prostituerte og omtalte som «Petra med tanngarden», «Abekatten», «Elefanten» eller «Trillebøra». Dei vart tvinga til å la seg fotografera av hovudstadsfotografane. Sidan hamna dei i prostitusjonsalbumet, som har fått eit eige kapittel i Norsk fotohistorie.

Peter Larsen, professor i fotohistorie, og Sigrid Lien, som er førsteamanuensis i kunsthistorie, har brukt meir enn tre år på å samla norsk fotohistorie mellom to permar. Dei har teke føre seg historia, frå daguerreotypiet i 1840-åra fram til dagens digitale teknologi. Dei har sett det som viktig å få med mangfaldet, og viser til at boka er den første som trekkjer fotohistoria heilt fram til vår eiga tid…

Sigrid Lien viser til at føremålet med å trekkja inn denne delen av fotohistoria, er å seia noko om dei ulike funksjonane ved portrettet på 1800-talet.

– Portrettfotoet kan vera heidrande, men det kan også vera kontrollerande og undertrykkjande. I boka har me samanlikna eit borgarleg familiealbum med albumet til sedskapspolitiet, seier Lien.

Ho viser til at det på 1800-talet fanst ei grunnleggjande førestelling om fotografiet som sanningsvitne.

– Det var Henrik Ibsen som først byrja å tulla med denne påstanden i Vildanden. Der hengjer han ut ein fotograf som har ei kone som er retusjør, og sjølv brukar han fotografiet for å tilsløra.

Kvinnefotografar

I 1860-åra kom våtplateteknikken, og det vart raskt mange bygdefotografar over heile landet.

– Dei vart seremonimeistrar i bygdene. Dei dokumenterte dei store gravferdene, bryllaupa og dåpsseremoniane. Dei reiste kringom og vart dyktige teknikarar. Våtplateteknikken gjorde at dei måtte arbeida raskt, og bilete fortel om fotografen som rigga seg til med mørkerom i ein robåt.

I 1880-åra kom det ein ny teknikk som gjorde at ein kunne venta med å framkalla filmane til dei kom heim i atelieret.

I fotoboka vert det fortalt at mange av dei mest dugande fotografane her i landet på 1800-talet var innvandrarar.

– Både Marcus Selmer, Hans Thøger Winther og Sophus Tromholt kom frå Danmark, Axel Lindal var svensk, medan Ludwik Szacinsky var polsk.

Det var mange norske kvinner som stod bak kamera på 1800-talet. I 1875 vart det registrert heile 24 sjølvstendige kvinnelege fotografar, men i 1910 hadde talet stige til 118.

– Det vart sett på som eit høveleg kvinneyrke, og var ein fristad for kvinner frå høgare sosiale lag. Då konkurransen auka, emigrerte fleire av dei tidlege, kvinnelege fotografane til USA, fortel Sigrid Lien.

Ho er i gang med eit nytt prosjekt som tek føre seg dei norske Amerika-fotografane.

Ofte er det vanskeleg å oppspora dei kvinnelege fotografane, men Johanna Bergstrøm Skagen (1839–1882) er dregen fram i fotohistorieboka.

– Ho kom frå Sverige til Voss, og der etablerte ho seg i 1860-åra. Bergstrøm var eigentleg ei svensk overklassedame, men kjærleiken førde henne til Voss. Mange bygder har hatt kvinneleg fotograf, men det finst fleire døme på at kvinner gøymer seg bak namnet til mannen. Når han døyr, tek dei over og driv atelieret.

Fra biskop Balles Visitatsindberetninger:

Tutze-Herred, 1790:

I Torslunde Skole kiendtes ligeledes Prøve af god Underviisning for de flittige Børn, som svarede vel og fermt, ikke uden skikkelig Indsigt. Også havde de lært Psalmer. Men Boglæsningen skal meget meere pådrives. 9 Bøger bleve uddeelte. Skoldeholder Walbohm er flittig og duelig. Han catechiserer ganske vel.¹

Tuse Herred, 28. september 1803:

Torslunde Skole. Megen Skolegangs Forsømmelse havde fundet sted. Imidlertid havde de flittige giort nogenlunde Fremgang i Lærebogen og i Catechismus. Men deres Svar udviiste, at de behøve mere Veyledelse til Eftertanke. Nogle lærte at skrive. Man havde lært Psalmer. Boglæsning var langsom, men dog rigtig, da man vidste at stave. Ieg uddeelte 18 bøger. Skolelærer Wahlboom er sagtfærdig og frygtsom, men kan dog vel undervise og catechiserer ikke ilde.²